Trong tuần này, trong loạt bài đã kéo dài hơn một năm nay, “Vietnam 67”, tờ The New York Times đã đăng một bài viết có tựa “Tại sao người Nga có mặt ở Việt Nam”. (Why were the Russians in Vietnam) mà tác giả là Sergey Radchenko, một giáo sư lịch sử người Nga tại Đại học Wales, Anh quốc. Tôi đã đặc biệt chú ý đến bài viết này, và đương nhiên phải có lý do cho sự quan tâm này.

Vụ án một nữ cảnh sát (Kim Potter) 48 tuổi, dày dạn kinh nghiệm 26 năm trong nghề, “lỡ tay” bắn chết một thanh niên da đen 20 tuổi (Daunte Wright) ở Brooklyn Center, ngoại ô thành phố Minneapolis, Min., vào ngày chủ nhật 1-4 sau khi cảnh sát chận xe của anh ta vì bảng số hết hạn, hẳn phải làm cho nhiều người suy nghĩ phải nhức đầu.

Cuối tháng tư vừa qua, Tổng thống Joe Biden đã có dịp trăm ngày để trình làng thành tích lãnh đạo đất nước của mình sau hơn ba tháng ông ngồi tại Nhà Trắng. Con số 100 ngày được chọn không phải vì đó là thời gian cần thiết để chứng minh một thành quả gì đó, mà là vì tính tròn trịa của nó. Từ lâu người ta đã đợi đến “lễ bách nhật” để xem khả năng lãnh đạo của tổng thống tân cử. Cái lý cũng rõ ràng: tuy 100 ngày chưa là bao, nhưng những gì người lãnh đạo đã làm, không hẳn những gì đã thực hiện được, cũng nói lên được bản lĩnh, đảm lược của ông.

Những bộ óc siêu đẳng của con người tạo ra trí tuệ nhân tạo được thể hiện qua máy móc. Những ứng dụng của trí tuệ nhân tạo đã phục vụ đời sống con người ngày càng tốt đẹp hơn. Khoa học thần kỳ nầy đã được áp dụng trong mọi sinh hoạt của con người hầu hết trong mọi lãnh vực. Các nhà quan sát, giới học thuật đang ra sức cảnh báo về tiềm ẩn vô cùng nguy hiểm của trí tuệ nhân tạo.

Theo Business Insider ngày 2/5/2021,  trong lúc bộ tham mưu của Ô. Joe Biden theo đuổi một chính sách cứng rắn với Hoa Lục, cựu Ngoại Trưởng Henry Kissinger đưa ra lời cảnh báo nghiêm khắc là thế giới sẽ phải đối đầu với một thảm họa kinh khiếp nếu cuộc xung đột bùng nổ giữa hai siêu cường Hoa-Mỹ vì họ (hai bên) thủ đắc những vũ khí kinh khủng. Và đây là lần đầu tiên trong lịch sử, loài người có thể sẽ tự hủy diệt.

Thứ hai 19/2/2018  là Ngày Vinh danh Tổng thống, nhưng Donald Trump không được vui lắm. Thậm chí ông chẳng về Tòa Bạch Ốc cho đúng lễ nghi chính trị trong Presidents’ Day, mà cố thủ ở căn cứ địa khách sạn Mar-a-Lego ở Florida. Lý do là vì người ta đưa ra kết quả của cuộc khảo sát về sự vĩ đại của các tổng thống Mỹ trong chính trị hành pháp và Tổng thống (2018 Presidents and Executive Politics Presidential Greatness). Khảo sát này thưòng được tiến hành bốn năm một lần. Và đương nhiên chẳng thể qui chụp cho thăm dò này là fake news, vì đối tượng cụ thể là 170 thành viên, tân va cựu, của Hiệp hội Khoa học Chính trị Hoa Kỳ (American Political Science Association, phân ngành tổng thống và chính trị hành pháp. Những thành viên này thường là giáo sư chính trị và sử học ở những đại học lớn của Mỹ. Và họ là một tập thể đa dạng với ba thành phần cân bằng: Cộng Hòa, Dân Chủ, và độc lập. Thăm dò này không hỏi người ta ủng hộ hay không ùng hộ, mà là sự đánh giá về năng lực, bản lĩnh, tư cách lãnh đạo của người đứng đầu ngành hành pháp nước Mỹ. Cho đến nay, tính cả người đương nhiệm, Mỹ đã có 45 người từng tam cư trong Tòa Bạch Ốc.

Thảm kịch của thời đại nổi bật ở chỗ trẻ em nay đang trở thành những vật hy sinh, tế thần cho sự tàn bạo, phi nhân của con người trong thời buổi tồi tệ nhất của dân chủ. Có một thời cách đây không lâu, khoảng 25-30 năm trước,  những nhà lý luận chính trị vẫn mạnh dạn nói không có dân chủ thì không thể có phát triển kinh tế. Chủ nghĩa lý tưởng này đã bị nhiều nước độc tài trong thế kỷ 21 cười vào mũi. Dân chủ ngày càng tồi tệ khắp nơi, thế nhưng phải nói ở những nước chuyên chính, hoặc đảng trị, hoặc quân phiệt... cuộc sống của người dân có khá hơn, sự mong đợi cũng cao hơn, đô thị và làng mạc có mở mang hơn, và ở nhiều nơi chẳng mấy ai màng đến dân chủ. Ý thức chính trị của người dân đang đi xuống, cho nên ít người nói đến tính giai cấp hóa trong xã hội với khoảng cách giàu nghèo ngày càng lớn vì thiểu số thượng tầng (elite) ngày càng thu hẹp nhưng cũng càng giàu hơn trước nhiều lần.

Như thể nước Mỹ chưa có đủ chuyện để nhức đầu, nay Tổng thống Joe Biden đang đứng ngồi không yên vì sự bùng phát của nạn bạo lực  nhằm vào người Mỹ gốc Á. “Giọt nước tràn ly” là vụ sát hại tám người tại những tiệm thoa bóp ở Atlanta, Georgia, ngày 15-3, sáu nạn nhân là phụ nữ gốc Á. Tổng thống Biden đã phải đến tận nơi nói lên lời chia buồn và lên án. Và từ đó, giới truyền thông chính lưu đã mạnh dạn phanh phui nhiều chuyện người Mỹ trắng bất chợt tấn công, đánh đập những người gốc Á cao niên hay nhỏ con, bất kể đàn ông hay đàn bà, trên đường phố, trong các cửa hàng... Thống kê ở New York hay San Francisco cũng cho thấy ít nhất từ một năm qua, bạo lực nhằm vào người Mỹ gốc Á đã tăng mạnh.

Ngày 8-2 -2018 là một ngày thường tình đối với người dân Mỹ, cho dù đó là ngày những người ở Quốc Hội lưỡng viện bàn chuyện ngân sách liên  bang để tránh phải đóng cửa chính phủ. Người ta xem thường tình mặc dù ngày đó nếu không xong việc, các văn phòng cua chính phủ lại sẽ phài treo bảng “miễn chiến bai” ngay ngày hôm sau. Mà đến ngày nay thì chẳng còn ai ngạc nhiên về việc treo bảng này, vì “government shutdown”, nói cho cùng, chỉ là một trong những biểu hiện của sự hư hỏng của nền dân chủ Mỹ. Và khi nói đến sự hư hỏng này, chúng ta không thể tránh né một sự thật hiển nhiên: nếu không hư hỏng, thì đã không có nước Mỹ ngày nay (cũng là một cách nói tránh né sự thật, vì chữ nước Mỹ ngày nay chỉ có nghĩa là ông Donald Trump). Hai đảng Dân Chủ và Cộng Hòa vĩ đại thật, vì đã tồn tại lâu hơn bất cứ đảng phái ở bất cứ quốc gia nào, thế nhưng trong bao lâu nay đúng là giống như con nít, chỉ cãi cọ suốt ngày, giống như giành đồ chơi, mà đồ chơi này chính là ngân sách liên bang. Khi đảng này nắm, đàng kia tìm cách giật lại. Cứ như thế mà hết ngày hết giờ. 

Bộ Trưởng Quốc Phòng Hoa Kỳ Lloyd Austin và  người đồng nhiệm Ấn Độ Rajnath Singh cam kết tăng cường hợp tác quân sự giữa hai bên nhằm ngăn cản dự định của Ấn Độ mua hệ thống chống hỏa tiễn tối tân của Nga. Ngày nay, Hoa Kỳ giống như Nhà Chu, vẫn là siêu cường Số Một về quân sự và kinh tế nhưng Hoa Lục đang nổi lên như một cường quốc- giống như Nhà Tần có khả năng cạnh tranh địa vị thống trị thế giới của Hoa Kỳ. Các nhà làm chiến lược, bộ trưởng quốc phòng, tham mưu trưởng liên quân, giám đốc CIA khi điều trần trước Quốc Hội đều công khai bày tỏ lo ngại “Hoa Lục là đối thủ của Hoa Kỳ trong 100 năm tới”.

Vụ án Đinh La Thăng-Trịnh Xuân Thanh thường được xem là môt vụ án tham nhũng. Tham nhũng là chuyện Việt Nam không thiếu, chẳng ai bàn cãi, phủ nhận, chống chế, vì bản chất chế độ là tham nhũng, cho nên, những phiên tòa của các vụ án tham nhũng thường đưọc xem là “ba phải”, người ta không mất công để ý. Nhưng phiên tòa này được dư luận quan tâm theo dõi vì nhiều tình tiết ly kỳ - không chỉ người trong nước, người ngoài nước mà cả quốc tế. Cho nên, thực ra, gọi cho đúng, đó là một vụ án chính trị có tính cách “lịch sử” trên nhiều mặt. Vì nhiều lý do, phiên tòa kéo dài chỉ hơn 10 ngày, mặc dù số bị cáo có đến 20 người và tình tiết vụ án cực kỳ phức tạp, chằng chịt mà có lẽ ngay cả mấy ông chánh án, thẩm phán và cả luật sư cũng chẳng thực sự hiểu hết. Tuy chẳng ai ngạc nhiên về bản án cho từng bị cáo được tuyên đọc ngày 22-1, ai cũng hiểu những bản án này nặng tính chính trị, đều được quyết định từ trên cao trước phiên tòa xử (chẳng phải hai bị cáo chính đã lên tiếng xin ông tồng bí thư Nguyễn Phú Trọng tha tội?), không phải là kết quả của đấu trí, đấu lý giữa công tố viên và luật sư của bị cáo và bồi thẩm đoàn phân xử có tội hay không. Nhưng người ta đương nhiên phải thất vọng nhiều nếu từng tưởng rằng qua vụ án có thể biết được nhiều điều hay, những chuyện thâm cung bí sử mà người ta vẫn ấm ức vì chưa rõ.

Câu chuyện khá hiển nhiên!Từ sáng ngày 20-1, sau khi Donald Trump lên máy bay ở phi trường quân sự Andrews ở Maryland để trở lại căn cứ địa Mar-a-Lego ở Florida sau bốn năm tạm trú tại Tòa Bạch Ốc, mọi người đều hiểu đã đến lúc nước Mỹ phải khởi đầu cuộc hành trình để tìm lại chính mình. Đi tìm một nước Mỹ bị đánh mất (in search of a lost United States). Một nước Mỹ đã bị phá phách, hủy hoại đến mức nhân dạng trở nên thật khó coi trong mắt thế giới. Một nước Mỹ đã không còn biết gì đến những giá trị đặc thù truyền thống như công lý, pháp luật, bình đẳng, tự do... Bởi thế mà tân Tồng thống Joe Biden đã phải nhấn mạnh vắn tắt con đường ông đi: “America Is Back”. Nưóc Mỹ trở lại với thế giới. Và “Back to America”, chúng ta trở lại với nước Mỹ mà người trước đó đã đánh mất.

Hội nghị Bảo thủ Hành động Chính trị (CPAC - Conservative Political Action Conference) năm nay đã được nhóm trong bốn ngày cuối tháng hai, địa điểm là Orlando, Florida, nay là quê nhà mới của Donald Trump, và diễn viên chính đương nhiên cũng là Trump. Nếu chẳng phải vì Trump thì chẳng có thời và địa này. Trump đang làm đủ mọi cách để cho mọi người hiểu rằng ông nay đang tìm cách trở lại cho dù tai tiếng đầy mình. Và ông muốn nhấn mạnh đảng Cộng Hòa vẫn là đảng của Trump, nằm trong tay Trump. Nhất là giữa khi người ta đang nhìn đến “di sản” của ông sau khi Tối cao Pháp viện đưa ra phán quyết bắt ông phải giao nộp hồ sơ thuế cho tòa án ở New York liên quan đến vụ án tham nhũng, lươn lẹo của Trump Organization. 

Bà xơ ở Myanmar: Hãy bắn tôi đi! Tha cho trẻ nhỏ!/Tính đến nay, người dân Miến Điện (lại) xuống đường đấu tranh cho tự do, dân chủ đã hơn một tháng. Đến bao giờ chúng ta mới có thể thấy tình thế đã ngã ngũ? Và ngã ngũ như thế nào đây? Ngày đầu tháng hai, giới quân phiệt ở Myanmar đã tiến hành một cuộc đảo chánh, lấy lý do là có gian lận trong bầu cử toàn quốc ngày 8-11-2020. Điều khôi hài không chỉ là ở chỗ chúng ta lại nghe mấy chữ “bầu cử gian lận” quá quen thuộc ở Mỹ dưới thời Donald Trump. Khôi hài là ở một nước quân phiệt như Miến Điện, bầu cử gian lận chỉ có thể do quân phiệt đạo diễn. Theo họ, có đến 7 triệu lá phiếu “bất thường”, “không hợp lệ” trong tổng số khoảng 30 triệu cử tri (dân số nước này khoảng 53 triệu). Bởi thế, đảng của họ lập nên Liên bang Đoàn kết và Phát triển (USDP) chỉ được chưa đến 8% số phiếu. Tuy Ủy ban bầu cử nói rằng không có bằng chứng bầu cử gian lận, giới quân phiệt vẫn bắt giữ bà Aung San Suu Kyi, thủ lãnh từ bao đời của đảng cầm quyền Liên đoàn Dân tộc Dân chủ (National League for Democracy – NLD), cùng với hàng trăm người có vai vế trong đảng cầm quyền, với lời hứa sẽ đem những người này ra xét xử và “tái lập dân chủ” trong vòng một năm.

Chị và anh Sim là người duy nhất trong anh chị em chúng ta sống với đầy đủ ý nghĩa trong tất cả các giai đoạn lịch sử đổi đời của đất nước, từ năm chị sinh ra 1936 là thời còn Pháp thuộc (i), đến thời kháng chiến của Việt Minh chín năm 1946-1953 (ii), sau đó đất nước chia cắt và gia đình “Về Miền Nam”, di chuyển vào Saigon dưới thời Tổng thống Ngô Đình Diệm. Ông Diệm bị lật đổ mới có Nguyễn Hữu Châu, mượn tên thầy Thích Tâm Châu (iii). Sau 1960 miền nam lại rơi vào tai họa “chiến tranh giải phóng” 15 năm của Việt Cộng (iv) mà kết quả cuối cùng sau năm 1975 là hơn 20 triệu dân miền nam nhờ đó mới biết được “ăn cơm còn độn khoai mì” (v). Đã muộn nhưng vẫn chưa muộn vì gia đình chị cũng sớm đi Mỹ (vi). Bởi thế cuộc sống của chị trải qua bao nhiêu khó khăn liên tiếp vì những biến chuyển thời cuộc có tính đổi đời. Những thử thách đó đã làm cho chị thực sự lớn hơn về mặt ý thức sự nhỏ bé của con người.

Ngày thứ năm 4-2, trong khung cảnh long trọng của phòng khánh tiết của Bộ Ngoại Giao Mỹ, Tồng thống Joe Biden tuyên bố “America Is Back!” (Không phải “America is black”). Hoa Kỳ nay đã trở lại với thế giới. Đó là điều tất nhiên đương nhiên. Một khi Trump đã biến mất khỏi chính trường. Chúng ta đã có thể thấy (trước) khi Biden bước vào Tòa Bạch Cung. Kể từ thời chấm dứt chiến tranh lạnh (1990), trật tự thế giới đã bị xáo trộn mãnh liệt, các tổng thống Mỹ từ Bush (cha) đến Obama đều phải ra sức duy trì vai trò lãnh đạo của Mỹ trong giữ gìn tương đối trật tự thời hậu chiến tranh lạnh này, dựa trên những nền tảng Thế giới  Tự do đã xây dựng được trong hơn bốn thập niên ngăn chận sự bành trướng của Cộng Sản quốc tế.

Bài viết này dành cho anh tôi Hoàng Ngọc Biên, chủ yếu kể lễ cho anh nghe những chuyện xưa tích cũ của một thời 60-70 năm trước, rất xa xưa khó nhớ khi người ta đã đi vào tuổi để quên và dễ quên hết, quên tên con đường, quên tên bạn bè, quên tựa sách, bài hát, hay cuốn phim, quên tên ca sĩ hay diễn viên được ưa thích một thời… Thế nhưng nếu quên hết như thế, còn nghĩa gì nữa trong cuộc sống, nếu chẳng có ai nhắc lại, để có thể nói rằng: Tôi hiện hữu, vì tôi có quá khứ… Bởi thế người viết cố kể ra những gì còn có thể kể, càng nhiếu càng tốt, để mai đây khi mình bắt đầu quên, cón có chút gì để nhớ, khỏi quên…

“Vòng Đai Xanh” của Ngô Thế Vinh được xem là một tiểu thuyết chiến tranh, được viết rất thực bởi một quân y sĩ xông pha ngoài trận tuyến. Cuộc chiến tự vệ của người dân Miền Nam chống xâm lược của Cộng Sản Miền Bắc kéo dài đến 15 năm (1960-75), nếu không nói đến hoạt động khủng bố, phá hoại 2-3 năm trước khi chiến tranh chính thức khai mào, cho nên chúng ta không thiếu những tác giả viết về cuộc chiến đó, cảm khái từ những mất mát, đổ vỡ, tan hoang của con người, của tuổi trẻ, của gia đình, của xã hội, của đất nước vì chiến tranh. Không thiếu, nhưng chắc không thừa, không đủ khi nhìn đến “quy mô” của cuộc chiến, chiều dài của nó về thời gian và không gian, cùng với những biến chuyển phức tạp qua các thời kỳ. Mặt khác, phần lớn những tác giả của thời đó, thường là quân nhân (và một số người không phải là “fan” của cuộc chiến đó), chỉ có phương tiện, thời gian và cảm hứng để viết những tác phẩm ngắn. Và bình thường, những truyện ngắn thường chỉ phơi bày những bi kịch thời chiến mà không có bất kỳ phê phán “tội ác chiến tranh” nào. Tưởng như những người phản chiến mượn ngòi bút để thể hiện ý chí của mình. Chúng ta không có một đại tác phẩm như “Chiến tranh và Hòa bình” của Leo Tolstoy. Hay “All Quiet on the Western Front” của Erich Maria Remarque, hay “A Farewell to Arms” của Ernest Hemingway. Hay “The Naked and the Dead” của Norman Mailer...

Chỉ đến thời đại này, khoa học mới cho phép nhân loại khai thác và sử dụng được nhiều khả năng tiềm ẩn trong trời đất, phát minh được những sản phẩm kỳ diệu tới mức mà bất cứ lúc nào, bất cứ ai cũng có thể bật ra những câu hỏi tuyệt vời – những câu hỏi dẫn thẳng tới trước cánh cửa cần mở để nhìn thấu cấu trúc của vũ trụ.Một phần – coi như phân nửa – câu hỏi quý giá đó đã đến với tôi không biết bao nhiêu lần. Nhưng đến rồi biến ngay. Đã gạt phắt đi, như phủi bụi, không cho phép nó làm bận tâm quá năm mười giây.