“Kế hoạch phát triển nào cũng phải tính tới cái giá môi sinh phải trả – environmental costs – đối với sức khoẻ của người dân và cả trên nguồn tài nguyên lâu dài của đất nước.”  Ngô Thế Vinh

Khi nhìn đến “cộng đồng người Việt” tại nước Mỹ, chúng ta đương nhiên có thể thấy có nhiều khoảng cách – không thua gì người Mỹ. Và một trong những khoảng cách có thể ám ảnh tâm trí của nhiều người, nhất là những người cao niên mấy chục năm trước từng phải bỏ quê hương và nay phải “nhớ nước, thương nhà”, chính là khoảng cách thế hệ rất khó thu ngắn. Những thế hệ trẻ, lớn lên hay không lớn lên trên đất Mỹ, khó có ý niệm về những cái tết lịch sử trên quê nhà trưóc đây. Ngay cả những người hiện nay trong độ tuổi 60. Nhưng những người hiện nay trên 70, tức khoảng 20 trở lên vào năm 1975 nước mất nhà tan, có lẽ còn nhiều người, nhất là những người đã “được học tập cải tạo”,  vẫn có thể hồi tưởng lại những cái Tết trước năm 1975 để ngậm ngùi cho số phận đất nước.

Ngày nay, người ta không còn nói “Nói dối như chú cuội” hay “Đúng là Xuân tóc đỏ” hay “Mũi dài như Pinnochio” nữa. Người ta nói “Santos”!

  Nhắc lại chuyện xưa để biết chuyện nay. Nhắc lại những chuyện trong năm đã qua để cố hình dung những gì có thể xảy ra trong năm mới là một thông lệ trí thức không thể thiếu được của người gõ máy, nhất là khi người ta đang sống trong một thời trí nhớ đang bị thử thách nghiêm trọng trên mọi mặt. Hơn nữa, năm 2022 vừa qua, năm Nhâm Dần, là một năm khó thể quên được, ít nhất khi ta nhớ đến cuộc chiến xâm lăng ngang ngược có tính sát nhân diệt chủng của Nga đánh vào Ukraine, một nước “láng giềng ruột thịt” - theo cách nói của bạo chúa Nga Sa hoàng Vladimir Putin. Đồng thời là cuộc bầu cử giữa mùa tại Mỹ vào ngày 8-11-2022 mà sự thất bại của đảng Cộng Hòa nói lên nhiều điều về nước Mỹ hiện nay.

Đặng Chí Bình, bút hiệu của một điệp viên VNCH được lệnh thâm nhập Miền Bắc, móc nối các tổ chức kháng chiến chống cộng, chẳng may lọt vào tay kẻ thù, và phải trải qua gần 20 năm trong lao tù cộng sản, là một trong những người anh hùng âm thầm, cô đơn trên con đường đấu tranh chống cộng sản đầy máu và nước mắt nhưng vô cùng cao thượng và chan hoà lòng nhân ái, của dân tộc Việt Nam. Giống như tất cả những ai có lòng yêu nước, đã sống trong lao tù của cộng sản, đều âm thầm tự trao cho mình sứ mạng, tiếp tục chiến đấu chống lại cái tàn nhẫn bất nhân của chủ nghĩa cộng sản đến hơi thở cuối cùng.

Tin đến vào một ngày cuối năm (thứ năm 29-12) từ thành phố Sao Paulo của nước Ba Tây. Cho dù không hẳn là tin dữ, vì cả mấy ngày trước người ta đã có tin ông đã vào nhà thương cấp cứu từ cuối tháng 11 vì nhiễm trùng đường hô hấp và những biến chứng liên quan đến ung thư ruột. Ông đã 82, cho nên nhiều người vẫn nghĩ ông khó qua khỏi. Nay thì ông đã ra đi, phần nào hơi bất ngờ và hơi nhanh –Bất ngờ và nhanh, kiếp người thường kết thúc như thế. Và truyền thông quốc tế từ bao lâu nay đã sẵn sàng những lời ca ngợi một nhân vật lịch sử độc đáo trong làng cầu thế giới như thế.

Trận chung kết World Cup (WC) giữa Argentina và Pháp vào ngày 18-12-2022 là một trận đáng ghi nhớ - ít nhất bởi vì nó lần đầu tiên được tổ chức nhằm mùa Giáng Sinh và tại Doha, thủ đô Qatar,  nước Trung Đông đầu tiên được chọn là chủ nhà cho giải vô đich túc cầu thế giới. Hai đội vào chung kết đều rất xứng đáng. Nước Pháp đã hai lần vô địch thế giới, và lần cuối cùng chính là vào năm 2018 tại nước Nga (lần đầu vào năm 1998). Giới quan sát vẫn cho rằng Pháp có nhiều hy vọng thắng WC năm nay, lập thành tích hai lần liên tiếp. Trong khi đó, Argentina cũng hai lần đoạt giải, nhưng từ thời xa lắc xa lơ nhờ “bàn tay của Thượng đế” (Maradona) vào năm 1986. Argentina được nhắc nhở nhiều, chinh là nhờ danh thủ Messi - mặc dù anh đã 35. Người ta cũng còn nhớ trong WC 2018, Pháp đã thắng Argentina ở vòng 16 đội với tỷ số 4-3. Tiền đạo Pháp Kylian Mbappé, 19 tuổi, đã nổi lên trong trận này, làm lu mờ Lionel Messi, lúc đó đã 31 tuổi. Người ta vào thời đó cứ nghĩ đây là trận cuối trong đời của Messi… Làm sao ngờ được Mbappé và Messi lại có dịp gặp nhau lại trong một WC khác.

Linh mục Tiến Lộc (1943-2022) được hầu hết những người sinh hoạt xã hội, hướng đạo và Công giáo biết đến từ trước năm 1975. Việc góp sức theo đuổi ngành hướng đạo với tinh thần công dân phục vụ xã hội và xây dựng cộng đồng, linh mục Tiến Lộc trở thành ngôi sao của ngành hướng đạo suốt nhiều năm liền. Kể từ khi cùng gia đình di cư vào Nam năm 1955, cha Tiến Lộc đã không ngừng cải tiến và tạo niềm vui cho sinh hoạt hướng đạo, đến mức nhiều gia đình có con em tham gia chương trình hướng đạo lúc đó luôn tự hào.

Chúng ta đang sống vào thời buổi đứng ngồi không yên (“permacrisis” là chữ mới học được của Collins Dictionary, được tự điển này chọn là từ thông dụng nhất trong năm, có nghĩa là sống mất ăn mất ngủ vì lo sợ chiến tranh, vì chính trị bất ổn, bạo lực, và vì kinh tế suy thoái, lạm phát…), nhưng nay có thể thỉnh thoảng phải ngồi yên vì World Cup 2022 tại Qatar.

Ngày bầu cử giữa mùa 8-11 vừa qua đang được xem là một biểu hiện của sức mạnh và hiệu quả của chế độ dân chủ của nước Mỹ. Tại những tiểu bang “chao đảo” (swing states), và ngay tại những nơi đảng Cộng Hòa vẫn có ưu thế như Pennsylvania, Nevada, Arizona, những ứng cử viên MAGA của Trump, nay còn được gọi là những người “bác bỏ bầu cử” (election deniers) nhưng vẫn tranh cử nhằm vào những chiếc ghế Hạ Viện, Thưọng Viên và thống đốc bang, đã bị những đối thủ Dân Chủ đánh bại. Donald Trump đã từng đe dọa dấy lên một “làn sóng đỏ” (red wave), nhưng chuyện không thành, cho nên đảng Dân Chủ vẫn nắm được thế đa số tại Thượng Viện, đảng Cộng Hòa tuy nắm được Hạ Viện nhưng khoảng cách sít sao (tính đến ngày 18-11, tỷ lệ là 218-212 – còn 5 ghế chưa có kết quả), và Dân Chủ giành được thêm vài ghế thống đốc tiểu bang. Chỉ ngày hôm sau, 9-11, Tổng thống Biden đã lên đài ca ngợi sự bền vững của giá trị nền dân chủ của nước Mỹ. Đương nhiên, ông đã phản ứng vội vàng, có tính chính trị.

Đêm thứ ba 8-11, hẳn rất nhiều người mất ăn mất ngủ, đứng ngồi không yên vì cuộc bầu cử giữa kỳ. Bình thường người ta chỉ tập trung vào bầu cử tổng thống bốn năm một lần bởi vì đó là một cuộc bầu cử mà người dân muốn lên tiếng thể hiện quyền dân chủ và sự lựa chọn của mình bằng lá phiếu. Còn bầu cử giữa mùa cho 1/3 ghế tại Thượng Viện và toàn phần Hạ Viện? Đó là “chuyện vặt vảnh”, chỉ dành cho đảng “đối lập”.

Người Việt ta vẫn nói: “Cha nào, con nấy”. Người Mỹ cũng bắt chước nói: “Like father, like son”. Người Việt ta cũng nói: “Con hơn cha, nhà có phúc”. Có lẽ người Mỹ không tin ở chuyện phúc đức, và cũng nghĩ rằng hơn thua tùy chuyện, cho nên (có lẽ) chẳng có câu nào tương tự. Tuy nhiên, tánh người Mỹ háo thắng, lại tin ở “Manifest Destiny” - số trời đã định cho người da trắng ở trên đầu trên cổ người ta – cho nên luôn luôn tìm cách chứng tỏ mình hơn người – ít nhất là con cũng hơn cha. Một thời, Tổng thống George Bush con (2001-08) đã vô cớ mà mở cuộc tấn công đánh vào Iraq để cho cha mình, Tổng thống George Bush cha (1989-92), không coi thường con. Ngày nay thì có chuyện cậu Eric, tức Trump con, tán tụng Trump cha.

Ngày Thứ Hai 26 tháng 9, 2022, theo đài CNN tổng thống Nga Vladimir Putin cho phép cựu điệp viên Edward Snowden được trở thành công dân Nga. Tính toán sai lầm, xem như rụt tùng trên chiếu bạc. Giờ chót xin về ở tù tại quê hương về tội phản quốc có lẻ còn sung sướng hơn là công dân Nga trong tình thế hiện nay.

Trong những ngày giữa tháng mười này, chúng ta thật đứng ngồi không yên khi nhìn gần như nước Mỹ rồi lại nghĩ xa đến toàn cầu, 2-3 năm trước mắt rồi 5-10 năm xa hơn. Đúng là thời mạt pháp như người ta vẫn nói!

Kết quả của cuộc bầu cử ngày 25-9 vừa qua tại Ý, đưa đảng chính trị Huynh Đệ Ý của bà Giorgia Meloni lên cầm quyền, là những nét chấm phá cuối cùng để hoàn chỉnh bức tranh Thời Mạt Pháp. Bà là phụ nữ đầu tiên đảm nhận chức vụ thủ tướng nước Ý - đặc biệt là lãnh đạo một chính đảng theo đường lối cực hữu quá khích.

Thật tình cờ ngày chủ nhật 18-9, hai tờ báo lớn nhất của nước Mỹ, The New York Times và Washington Post, đều có bài có tựa giống nhau và nội dung cũng khá giống nhau.Tở NYT: “Echoing Trump, these Republicans won’t promise to accept 2022 results” (Nói theo Trump, những người Cộng Hòa (CH) này không hứa chấp nhận kết quả bầu cử 2022). “Sáu ứng cử viên CH tranh cử thống đốc và Thượng Viện tại những tiểu bang chủ yếu trong bầu cử giữa mùa, tất cả được Donald Trump ủng hộ, không cam kết chấp nhận kết quả tháng 11”. Tờ WP: Republicans in key battlegrounds races refuse to say they will accept results” (Những người CH tranh cử tại những tiểu bang chiến địa chủ yếu từ chối nói sẽ chấp nhận kết quả). Trong 19 ứng cử viên CH mà WP đã phỏng vấn, đến 12 người từ chối trả lời hay không chịu cam kết. Phần lớn người Dân Chủ (DC) nói họ sẽ tôn trọng kết quả bầu cử.

Đến giữa tháng chín, chỉ còn khoảng 50 ngày, hay bảy tuần,  người Mỹ sẽ đi bầu cử giữa mùa – midterm elections - nhằm vào Hạ Viện (toàn phần) và Thượng Viện (1/3). Đương nhiên người ta đang nói nhiều về cuộc bầu cử này vì nó sẽ định hình chính trị nước Mỹ không chỉ trong hai năm tới mà còn sẽ có tính cách quyết định bầu cử tồng thống năm 2024, ai còn ai mất. Nước Mỹ đang ở vào một thời điểm cực kỳ thử thách. Thời mạt pháp dường như đang bao trùm loài người khắp nơi. Bởi thế mà chúng ta đang có một đuơng kim tổng thống đứng ngồi không yên và một cựu tổng thống không chịu ngồi yên. Tình hình sẽ tệ hại hơn hay chăng, đúng là phải chờ ngày 8-11 chúng ta mới có thể thấy được.

Tối ngày thứ năm 1-9, có lẽ nhiều người Mỹ đã trải qua một cơn ác mộng về nền dân chủ Mỹ sau khi theo dõi bài diễn văn của Tổng thống Joe Biden tại một hội trường lịch sử ở Pennsylvania. Sau khi ông Biden kết thúc phát biểu của mình mà mục tiêu chính ông nhắm đến một cách công khai là cựu Tổng thống Donald Trump, thì Trump lên tiếng phản pháo. Và Dân biểu Kevin McCarthy, chủ tich khối Cộng Hòa thiểu số tại Hạ Viện, cũng đã có bài phát biểu lên án ông Biden làm “thương tổn linh hồn nước Mỹ”.

​​​​​​​Trong tháng tám vừa qua, sự thất bại của dân biểu Liz Cheney trong bầu cử sơ bộ của đảng Cộng Hòa nhằm vào chiếc ghế dân biểu tiểu bang Wyoming mà bà đã giữ từ năm 1917 có thể được xem là một trường hợp điển cứu về chinh trị nhiễu nhương thời mạt pháp hiện nay của nước Mỹ.