Ba thập kỷ ảo tưởng của Mỹ
đã tạo ra
“quái vật" Trung Quốc ngày nay
đã tạo ra
“quái vật" Trung Quốc ngày nay
Andrew A. Michta, Trần Đức chuyển ngữ
"The American Interest"
Giới tư tưởng tinh hoa của nước Mỹ đã phạm nhiều sai lầm nghiêm trọng từ khi Chiến tranh Lạnh kết thúc. Một trong số đó là: ý tưởng cho rằng chế độ Trung Quốc có thể mau chóng lột xác thành một nhà nước dân chủ tự do và trở thành “một quốc gia có trách nhiệm trong hệ thống toàn cầu” là sự điên rồ.
Mỹ ngày nay đang đối mặt với một thách thức tiềm tàng đối với an ninh quốc gia của mình khi hai đối thủ cường quốc là Nga và Trung Quốc tranh giành quyền thống trị thời hậu Chiến tranh Lạnh.
Nguyên nhân? Trong 30 năm, nó đã được dẫn dắt bởi giới tinh hoa doanh nghiệp, truyền thông và chính sách, những người đã không thừa nhận những chân lý trường tồn của chính trị cường quốc. Thay vì đánh giá lại một cách cẩn thận chiến lược của chúng ta khi Liên Xô sụp đổ, sau năm 1990, giới trí thức của chúng ta đã không ngần ngại đón nhận những ảo tưởng về tư tưởng - chủ yếu được nung nấu trong các viện nghiên cứu và trường đại học của chúng ta - về “sự kết thúc của lịch sử”, “thời điểm đơn cực” của chúng ta và điều không thể tránh khỏi chiến thắng của cái gọi là trật tự quốc tế tự do trên toàn cầu. Chưa bao giờ động lực hướng tới đế chế lại dựa trên sự bất lực rõ ràng như vậy để tính toán các mối quan hệ quyền lực và học hỏi từ lịch sử.
Làm thế nào mà chúng ta lâm vào tình trạng hiện nay? Nói một cách đơn giản, tầng lớp chính trị của chúng ta không hiểu được lý do tại sao Hoa Kỳ chiến thắng Liên Xô. Chúng ta đã thắng không phải vì sức mạnh của những lý tưởng tự do — mặc dù đó là những nhân tố bổ sung quan trọng cho chính sách an ninh và đối ngoại của Mỹ chống lại Liên Xô — mà bởi vì vào năm 1947, khi cuộc cạnh tranh trong Chiến tranh Lạnh được đẩy lên cao trào, đất nước chúng ta sở hữu một nền công nghiệp khổng lồ, tiền tệ dự trữ toàn cầu, lượng vàng dự trữ lớn nhất, một nửa GDP toàn cầu, một lực lượng hải quân lớn hơn tất cả các lực lượng hải quân trên thế giới cộng lại, dân số ngày càng tăng và tầng lớp trung lưu tăng nhanh, và độc quyền về vũ khí nguyên tử.
Đúng như vậy, trong suốt cuộc cạnh tranh trong Chiến tranh Lạnh giữa Hoa Kỳ và Liên Xô (nước sau trong một thời kỳ liên kết với Trung Quốc cộng sản), cán cân bắt đầu thay đổi phần nào. Các nền kinh tế của châu Âu và châu Á bị tàn phá bởi chiến tranh đã phục hồi, và vị thế quyền lực tương đối của Hoa Kỳ sẽ không bao giờ đạt được xấp xỉ vị trí mà mình có vào năm 1947. Tuy nhiên, có rất ít nghi vấn rằng xét về các chỉ số quyền lực của thời đại, Mỹ có một lợi thế chưa từng có trong mọi khía cạnh của công nghệ, nghiên cứu và phát triển, sản xuất và sự giàu có tổng thể khi so sánh với đối thủ của nó. Các quốc gia bị giam cầm ở Đông Âu nghi ngờ rằng chủ nghĩa tư bản thị trường tự do của Mỹ, và những gì phương Tây đại diện nói chung, lại vượt trội hơn cả về sự giàu có và tự do. Điều khiến họ luôn miệng hô khẩu hiệu cộng sản là thực tế bị Hồng quân chiếm đóng và gia nhập Hiệp ước Warsaw chống lại chính nước Mỹ (và phương Tây) mà họ ngưỡng mộ. Nhưng chúng ta thắng phần lớn vì sức mạnh cứng rắn của Mỹ được củng cố bởi nền tảng công nghiệp và các tổ chức R&D chưa từng có của chúng ta.
Tuy nhiên, chúng ta không hiểu rằng Liên Xô không thành công vì lý tưởng dân chủ tự do đã chế ngự các nguyên lý của chủ nghĩa cộng sản.
Tuy nhiên, chúng ta không hiểu rằng Liên Xô đã không thành công bởi vì lý tưởng dân chủ tự do đã chế ngự các nguyên lý của chủ nghĩa cộng sản. Vào thời điểm đó, ít người tranh cãi rằng chúng ta đã thắng vì đối thủ của chúng ta không thể sánh ngang với cơ sở công nghiệp của chúng ta, các trường đại học và phòng thí nghiệm nghiên cứu sáng tạo — đặc biệt là khi chúng ta chuyển sang thời đại kỹ thuật số — và do đó, nhiệm vụ thiêng liêng của chính phủ là giữ gìn và bảo vệ những lợi thế mất nhiều thế hệ để xây dựng.
Sự sụp đổ của đế chế Xô Viết đã được giới trí thức ở Washington chào đón như một chiến thắng ý thức hệ xuất sắc. Trong một bản phát lại kỳ lạ của tiểu thuyết Bolshevist về tính phổ biến của giáo điều Mác-xít, giới tinh hoa của chúng ta sau năm 1990 dường như chắc chắn rằng một kỷ nguyên toàn cầu hóa mới đã khai sinh trong đó đặc tính riêng có của lịch sử nước Mỹ và truyền thống chính trị trước hết sẽ khẳng định một phẩm chất phổ quát và cuối cùng hòa tan trong trật tự toàn cầu mới.
Tại các hội nghị tư tưởng, các hội nghị khoa học chính trị, và ngày càng nhiều trong chính phủ và Quốc hội, giới tinh hoa của chúng ta khuất phục trước sự cám dỗ coi năm 1990 không phải là năm đánh dấu sự kết thúc của một cuộc đấu tranh hoàng hôn kéo dài, trong đó cơ sở công nghiệp của quốc gia và các liên minh quân sự cuối cùng đã thành công, nhưng đúng hơn là đỉnh điểm của một nỗ lực không thể lay chuyển đối với việc thực hiện một lời hứa toàn cầu vĩ đại. Luận điểm của Francis Fukuyama đã được biến đổi thành tương đương với mục đích luận của cộng sản mà ngày nay đã bị loại bỏ, chỉ khác là lần này được xây dựng dựa trên những khuôn sáo chủ nghĩa tự do, không phải giáo luật của Mác.
Khi giới trí thức không tưởng của chúng ta ở Bờ Đông đang hoạt động trong các tổ chức tư vấn, các tòa nhà chính phủ và văn phòng công ty, họ có một đồng minh trong tầng lớp quý tộc kỹ thuật số Bờ Tây mới nổi. Các giám đốc điều hành công ty, chủ ngân hàng và nhà quản lý tiền tệ của chúng ta rất háo hức cho sự mở rộng theo chủ nghĩa toàn cầu, một trong đó phần mềm và tiền sẽ song hành với nhau, trong khi quá trình vận chuyển các chuỗi cung ứng quan trọng của Mỹ ra nước ngoài đạt tốc độ nhanh chóng mỗi năm.
Trong thế giới mới đầy dũng cảm này, các cơ sở kỹ thuật số, ngân hàng xuyên quốc gia và các tập đoàn sẽ sinh ra một tầng lớp quý tộc doanh nghiệp toàn cầu hóa mới — một người Mỹ nhưng thực tế là giới tinh hoa cực kỳ giàu có quyền lực xuyên quốc gia (người ta tin rằng như vậy) sẽ được hỗ trợ vô thời hạn bởi lao động Trung Quốc. Các biên giới sẽ không chỉ trở nên mờ đi mà trên thực tế biến mất. Các trường đại học của chúng ta chứng kiến hàng ngàn sinh viên tốt nghiệp Trung Quốc một năm, trong khi nhiều trí thức của chúng ta chiếm lĩnh các hội đồng quản trị doanh nghiệp nước ngoài và tích lũy sự giàu có với một tốc độ của những ông trùm ăn cướp hồi thế kỷ 19.
Trong lịch sử, các nỗ lực thu phục giới tinh hoa có trước cả việc chiếm giữ nhà nước.
Giới lãnh đạo cộng sản Trung Quốc dường như đã nắm quá vững nguyên tắc thống trị của đế quốc Anh rằng "chúng tôi không điều hành Ai Cập, chúng tôi điều hành những người Ai Cập điều hành Ai Cập".
Dòng tiền khổng lồ của Trung Quốc vào Hoa Kỳ và ngày càng tăng vào châu Âu, đã biến thành một chuỗi hoạt động ảnh hưởng không ngừng không chỉ thông qua các Viện Khổng Tử mà còn trên khắp các tổ chức tư vấn, các tập đoàn và phương tiện truyền thông của chúng ta.
Tiền của Trung Quốc cũng sẽ được dùng để hỗ trợ các nghiên cứu được ủy quyền tại các trường đại học nghiên cứu hàng đầu của chúng ta, với các hợp đồng quy định rằng các nhà nghiên cứu Hoa Kỳ chuyển kết quả cho các đối tác Trung Quốc và không chỉ trích các chính sách của Trung Quốc (trong sáu năm qua, 115 trường cao đẳng và đại học của chúng ta đã nhận được 1 tỷ đô la quà tặng tiền tệ và ủy thác nghiên cứu từ Trung Quốc).
Các tập đoàn - vẫn mang danh nghĩa của Mỹ - đã vận động mạnh mẽ để duy trì hiện trạng một thời gian dài sau khi có thông tin rõ ràng rằng Hoa Kỳ có nguy cơ bị biến thành một quốc gia triều cống với Trung Quốc. Điều này làm cho 30 năm toàn cầu hóa vừa qua trở thành một thời điểm lịch sử chưa từng có. Chúng ta đã trao cho Trung Quốc những viên ngọc quý của công nghệ và công nghiệp Mỹ, đồng thời không ngừng đào tạo các nhà khoa học và kỹ sư Trung Quốc (năm ngoái trong số khoảng một triệu sinh viên nước ngoài tại các trường cao đẳng và đại học Hoa Kỳ, 370.000 người là người Trung Quốc, chủ yếu trong các chương trình sau đại học STEM).
Tuy nhiên, rất ít nhà tư tưởng và doanh nhân của chúng ta để mắt đến. Thay vào đó, họ lại phê phán các chính sách thuế cao, và các quy định pháp luật chặt chẽ của Mỹ đã khiến các tập đoàn phải rời sản xuất và chuỗi cung ứng sang Trung Quốc.
Các cường quốc thường đánh mất vị thế toàn cầu khi họ phải chịu thất bại trong một cuộc chiến chuyển đổi hệ thống lớn, nhưng hiếm khi chiến thắng vĩ đại mang theo mầm mống của sự tàn lụi của một nhà nước. Nhìn lại, đây là số phận của Hoa Kỳ sau chiến thắng rõ ràng của họ trong Chiến tranh Lạnh.
Đúng vào lúc nước Mỹ đã nổi lên như quyền lực đế quốc vĩ đại nhất trong lịch sử loài người, thì một sự kết hợp giữa sự tự tin mù quáng về ý thức hệ và một cảm giác của tầng lớp thượng lưu toàn năng đã khởi động một quá trình mà, kết quả là ba thập kỷ sau đó, không chỉ đã làm nghiêng ngả sự thống trị của người Mỹ trên toàn thế giới mà đang phá hủy cả sự gắn kết dân tộc ở trong nước.
Mặc dù người ta có thể tranh luận trong trường hợp của Nga rằng một quốc gia ít nhất là một phần châu Âu về di sản và văn hóa của mình, tuy nhiên nhất thời có thể tin vào khái niệm đi theo sự dẫn dắt của Mỹ và áp dụng một phiên bản của nền dân chủ tự do phương Tây.
Tuy nhiên, ý tưởng cho rằng Trung Quốc, với một nền văn minh và văn hóa khác biệt trải qua hàng thiên niên kỷ, có thể mau chóng lột xác thành một thứ gì đó tương tự như một nhà nước dân chủ tự do và trở thành “một quốc gia có trách nhiệm trong hệ thống toàn cầu” là sự điên rồ.
Việc một quan niệm thiển cận như vậy đạt được sức hút nhất định cho thấy mức độ xuống cấp của các trung tâm nghiên cứu địa chính trị tại các trường đại học của chúng ta theo hướng ủng hộ thống kê và phương pháp định lượng đã tạo ra các nhà phân tích thậm chí còn kém cả những kiến thức cơ bản nhất về các nước.
Các quá trình mà chúng ta đang chứng kiến ngày nay, cả ở các thành phố của chúng ta và trên toàn thế giới, không phải là sự kết hợp ngẫu nhiên của các yếu tố. Thay vào đó, chúng là biểu hiện của những thay đổi cơ cấu sâu sắc bên trong nước Mỹ và sự phân bổ quyền lực toàn cầu, do hậu quả của các chính sách an ninh, kinh tế, đối ngoại và an ninh trong nhiều thập kỷ dựa trên sự chẩn đoán sai lầm ngoạn mục về sự kết thúc của Chiến tranh Lạnh và hậu quả của nó. Đã đến lúc yêu cầu những người đã phạm phải sai lầm chiến lược này phải nhận ra nó và, ít nhất với sự khiêm tốn, hãy trả lại chủ nghĩa thực dụng truyền thống của Mỹ và cam kết yêu nước đối với quốc gia vào các chính sách đối nội và đối ngoại của chúng ta.
Tác giả: Andrew A. Michta là hiệu trưởng của Trường Cao đẳng Nghiên cứu Quốc tế và An ninh tại Trung tâm Nghiên cứu An ninh Châu Âu George C. Marshall.
