• Phan Nhật Nam
Chân dung Văn Nghệ Sĩ,
Từ Miền Nam, ở SàigònPhần 1.
Trong khoảng thời gian đằng đẵng giữa vũng tối tại những hầm giam nơi đất Bắc Việt Nam, hoặc trong tình cảnh vắng lặng ở chốn mông mênh tuyết đóng dầy vùng cực Bắc nước Mỹ, hay đêm thăm thẳm lái xe xuyên liên bang, tạm ghé vào một Rest Area nào đấy dọc đường 10 hay I5, 35.. Anh thường áp dụng một phương cách tự bảo vệ rất hiệu quả - Nói chuyện với mình, đặt bản thân vào trong một tình huống nào đó, tìm ra một giải pháp, xong phê phán giải pháp ấy.. Quá trình “độc diễn” nầy luôn có tham dự từ “mỗi người Bạn”- Đơn vị sống cùng anh suốt đời dài từ thuở anh bắt đầu có ý thức về mình vào một ngày niên thiếu, bắt đầu tháng 9, 1950 - Thời điểm người cha lên chiến khu Việt Minh, đứa nhỏ dần ra khỏi gia đình đến ngủ nhà người bạn gồm sáu anh em trai họ Cao ở xóm nhỏ Đường Trung Bộ (Tô Hiến Thành sau 1954), vùng Gia Hội, Huế. Với cách “sống-cùng-với-bạn” nầy kéo dài cho đến hôm nay, qua số tuổi 60, quá 70 khiến anh đã rất nhiều lần bật kêu lên: Bạn đâu mà nhiều thế! Trước tiên là bạn học, bởi theo học khắp Miền Nam từ Huế, Đà Nẵng, Đà Lạt, vào Sài Gòn; bạn lính của đủ Bốn Vùng Chiến Thuật, hết thảy các quân, binh chủng Quân Lực Cộng Hòa do thuộc đơn vị nhảy dù tăng phái đi khắp các mặt trận, phối hợp hành quân với nhiều đơn vị bạn.. Tiếp, bạn viết báo không hề phân biệt “báo Nam Kỳ, Báo Bắc Kỳ”; Bạn văn học, khoa cử, nghiêm túc như Ông Cả Doãn Quốc Sỹ; bạn giang hồ “Võ Sư Thi Sĩ” Hồng Lĩnh, Sa Giang Trần Tuần Kiệt múa kiếm bằng.. đũa; bạn hảo thủ quanh bàn rượu, vì đã sáng tạo những câu “danh ngôn” rất được tán thưởng: “Đời là cuộc say dài!” Và cuối cùng, bạn tù, mà khi leo lên vùng núi ở Perth, nơi Châu Úc heo hút năm 1996, khi bước vào căn nhà có treo tấm ảnh “Vô Thượng Sư”, có một ông nhảy ra ôm chầm kêu lớn.. “Anh Nam ơi! Tôi ở Trại 12 Hoàng Liên Sơn với anh đây”.
Mỗi người trong đám đông đảo kể trên, qua dài hơn nửa thế kỷ đã chiếm một vị trí riêng biệt, nhất định trong đời sống bản thân anh.. Mà không phải chỉ riêng đối với những nhân sự thân thiết, gần gũi từ ngày nhỏ như Nguyễn Bá Trạc, Vũ Ngự Chiêu.. hoặc những người đã cùng anh chia xẻ qua những tháng năm sống/chết, như Nguyễn Lô, Lê Văn Mễ ở Nhẩy Dù, hoặc Nguyễn Xuân Hoàng chiều ngày 29 tháng 4, 1975 ở Đường Hồ Biểu Chánh, Phú Nhuận, Sàigòn. Nhưng anh hằng nhớ như ngay bây giờ.. Cô Thu Vân, năm 1960 (chưa quen biết) mặc áo dài, cổ đeo vòng kết những hạt thả xuống ngực, đứng bên cây gốc cây cối sù sì, u nần trước nhà Số 15 Tô Hiến Thành (nhà “Thu Lé”) không khác gì Bà Nhã Ca mặc áo nâu, màu nhà Phật của hiện tại. Anh cũng thấy hiển hiện trước mặt người bạn với sắc mắt đen hóm hỉnh, tinh quái trước tiệm phở Đường Võ Tánh, Sàigòn (1973) trong phòng tối trại giam Thanh Cẩm (1981-1988).. Nhưng lạ thay, dẫu anh nhớ rõ câu kết luận: “.. đôi guốc khóc nấc lên, xong quăng mình theo giòng nước” trong tập truyện ngắn Những Giọt Mực của bạn mà quên hẳn người bạn tên thật là gì? Bút hiệu là gì? (Lê Tất Điều/Kiều Phong/Cao Tần)
Và cũng chẳng cần phải là những người thường trực giao tiếp, chuyện trò nầy, mà đối với những bằng hữu ngăn cách xa xôi lâu dài, bỗng nhiên (vào một lúc bất ngờ nào đấy), họ trở lại sống cùng anh như một phần từ thân anh không phân biệt khách, thể.. Năm 1988, đêm mùa Đông, từ phòng giam Số 2 Trại giam Thanh Cẩm, nhìn ra dáng núi chập chùng đầu sông Mã ẩn hiện dưới mầu trăng bàng bạc lạnh sương núi, lắng nghe tiếng thuyền chài gõ nhịp, thoảng tiếng ca vọng trên sóng nước - Anh chợt rùng mình bởi cảm xúc thăm thăm – qua hồi ức lại giấc mơ cuối năm 1981 (năm bắt đầu vào phòng kiên giam): Anh “thấy” Ngô Vương Toại (Năm 1995 gặp lại ở Washington DC; Nguyên Chủ Tịch Sinh Viên Văn Khoa Sàigòn, ba-mươi năm trước, 1965) đứng gọi anh nơi “đầu sông Mã”–Với lời giải thích về bút danh “Sông Mã” mà người bạn nói cùng anh nơi tòa soạn Báo Đời Sàigòn, 1972 - Tất cả trước/sau-mộng/thực kết nên thành Một - Khiến cho anh cảm giác: Có Người Bạn nào đấy luôn sống cùng, bên cạnh. Hôm nay, từ 2018 Sông Mã sống lại với anh nơi sa mạc vùng Arizona qua ngày ngày có một “tường trình” thể hiện với Ngô Thế Vinh, một người đã qua những ngày thơ ấu nơi sông Mã trước khi vào Huế (sau di cư 1954), lại là người họ Ngô như Ngô Vương Toại – Cũng là Họ của Mẹ - Ngô/Ngã/Chính anh.
Năm 1998, anh gặp Đoàn Viết Hoạt ở Minnesota để xác chứng một điều: Người Bạn mà anh nghĩ đến kia là có thật (dẫu trước đó chưa hề gặp mặt). Bởi Đoàn Viết Hoạt là người (trong thực tế) đã thế chỗ anh (đã ở) nơi phòng giam Số 2 trại Thanh Cẩm, Thanh Hóa trong thập niên 90. Sau đó anh được đưa ra Trại Ba Sao (8/1/1988) “đi cùng cùm” với Linh Mục Nguyễn Văn Lý (chưa hề nghe danh, thấy mặt) trước lần chuyển tiếp về Nam, 29/5/1988. Qua Huế đúng ngày Phật Đản. Trên đoạn đường từ Trại Thanh Cẩm, Huyện Cẩm Thủy anh thoắt nghĩ ra.. Như một giấc mộng không thật bắt đầu từ Trại Long Giao, Long Khánh (23/6/1975).. Làm sao có thể sống qua 13 năm như thế được –Một giấc mộng không thật với NỖI ĐAU có thật, rất thật! Giấc “mộng/thật” nầy qua những nơi có tên Long Giao, Long Khánh, Việt Hồng, Việt Cường, Hoàng Liên Sơn, Lam Sơn, Thanh Cẩm, Cẩm Thủy, Thanh Hóa. Và “Long Giao, Cẩm Thủy”.. nào đâu xa lạ: Chính là tên vợ chồng hai người bạn Giao-Thủy và tên bà vợ (Cẩm) với ông em Long! Hóa ra tất cả ĐÃ nên thành Một nhưng do con người không biết mà thôi.
Có một điều tưởng như thừa nhưng cũng cần phải nói ra. Những đoạn viết ngắn sau hoàn toàn không do cảm tính “yêu/ghét”, cũng không là đánh giá về “văn nghiệp, tác phẩm” của những niên trưởng, huynh đệ, bằng hữu xa gần ấy mà chỉ là nét đúc kết tổng quát về họ (phản ảnh chủ quan trong anh) qua hiện thực thuần thành chính xác nhất - Chữ Viết, Nét Vẽ, sắc màu của chính họ - Tên là sao nghĩa là vậy. Chữ viết như thế nào/Vẽ như thế nào/Sống như thế ấy.
Cuối cùng, loạt bài dài (về mỗi người) sẽ được viết tiếp để xác chứng một điều: Vì Viết/Vẽ/Sống thực như thế nên tất cả “Người/Việc/Vật/Của Miền Nam/Ở Sàigòn” đã kết cấu nên thành một Khối Văn Hóa - Đời Sống sinh động chân thật, nhân hậu của Miền Nam (chỉ dài 21 năm, 1954-1975) - Nhưng chế độ cộng sản dẫu đã đoạt thắng trên tất cả mọi phương diện, thâu tóm mọi phương tiện, 45 năm sau kể từ 30/4/1975 cũng không cách gì xóa bỏ được nếu không nói là trái ngược lại.
Anh “viết” những đoạn ngắn dưới đây trên đầu ngón tay, trong bóng tối phòng giam của giai đoạn tù tội 1975-1989; tại cảnh quê Lái Thiêu trước khi đi Mỹ, 5/11/1993; cũng như sau nầy khi ngồi một mình giữa đêm tuyết lớn nơi Minnesota, ở Cali, và hôm nay vùng sa mạc Arizona. Một số rất đông trong những người kể ra đã không còn nữa sau 45 năm..
Ghi Chú: Những từ ngữ, tiêu đề Viết Nghiêng/Italic là: Bút danh/Tên tác phẩm/Bài Viết/Nhân vật đặc trưng của mỗi tác giả. Ví dụ: Hòa Bình.. Nghĩ Gì? Làm Gì? Tiểu Luận của Nguyễn Mạnh Côn; Truyện ngắn Ngỏ Sau của Mai Thảo; Đốc Nô, Gã Thâm.. Nhân vật dịch thuật của Hoàng Hải Thủy.
Phần I.
1- Doãn Quốc Sỹ
Bác trải Chiếc Chiếu Điều,
Bên Giòng Sông Định Mệnh,
Quyết tắt Lửa Ba Sinh,
Vào Thiền, Gìn Giữ Ngọc.
Nào...Đi tới đất hứa,
Bè Nữ Chúa nát vỡ
Còn mỗi Con Kỳ Lân,
Nhìn Rừng Lau lệ ứa.
Tập truyện: Giòng Sông Định Mệnh/ Chiếc Chiếu Hoa Cạp Điều.
Tiểu Luận, Tùy Bút: Vào Thiền; Gìn Vàng Giữ Ngọc; Đi.
Trường Thiên Tiểu Thuyết: Khu Rừng Lau/Chiếc Bè Nữ Chúa
Chuyện dịch: Con Kỳ Lân Cuối Cùng
2-Võ Phiến
Đêm Mưa Cuối Năm vuốt tóc mai,
Sợi ngắn, sợi dài....Sợi thương ai,
Sống...Viết, Biết đâu về Viễn Phố,
Đàn Ông.. Đàn Bà, Đàn lai rai..
Tập truyện: Đêm Mưa Cuối Năm; Đàn Bà..
Võ Phiến à Viễn Phố/Khuê danh Bà VP
3- Nguyễn Mạnh Côn
Mong Đem Tâm Tình Viết Lịch Sử,
Hòa Bình chưa kịp Nghĩ,
Đi tù!
Ba Lính Nhẩy Dù còn lâm nạn,
Huống gì mỗi thân Kỳ Hoa Tử?.
Tiểu Luận Chính Trị: Hòa Bình, Nghĩ Gì? Làm Gì?
Hồi Ký Văn Học-Chính Trị: Đem Tâm Tình Viết Lịch Sử,
Tập Truyện: Ba Người Lính Nhẩy Dù Lâm Nạn; Kỳ Hoa Tử.
4- Chu Tử
Yêu xong hãy làm Loạn,
Kiếm Tiền về Bà Om
Cô Tuyết hết đất Sống,
Chú Đạt chết trôi sông (*)
Tiểu Thuyết: Sống, Yêu, Tiền, Loạn
Nhân vật đặc trưng từ tiểu thuyết Chu Tử: Đạt, Tuyết..
(*) Chu Tử-Chu Văn Bình, sáng lập hệ thống báo Sống, Đời, canh tân làng báo Sàigòn (Kỹ thuật và nội dung), chết trên Sông Sàigòn do đạn Việt Cộng pháo kích lên tàu Việt Nam Thương Tín, đúng 30/4/1975
5- Như Phong
Rồi thả đời bay như Khói Sóng,
Ngồi chờ Tự Do, Lý tất Thắng,
Ba mẫu đất cằn bên sông tạnh,
Gió gờn trăng lạnh,
Ông trồng... bông! (*)
Tiểu thuyết chính trị-thời sự: Khói Sóng
Bút danh Như Phong/Lê Văn Tiến khi viết Khói Sóng trên báo Tự Do sau 1954:Lý Thắng
(*) Sau 13 năm tù kể từ 30/4/75, Như Phong về ở ẩn, trồng hoa nơi Nhị Bình, Hốc Môn
6- Mai Thảo
Ông nuôi Bầy Thỏ chờ Sinh Nhật,
Tháng Giêng không mưa
Cỏ Non chưa mọc
Viết dỡ Chúc Thư, leo chi Đỉnh Trời?
Đành ra Ngỏ Sau, mở chai cô-nhắc!
Tập truyện: Bầy Thỏ Ngày Sinh Nhật;Tháng Giêng Cỏ Non;
Truyện ngắn: Bản Chúc Thư Trên Ngọn Đỉnh Trời; Ngỏ Sau..
7- Hà Thượng Nhân
Người đứng trên sông Đàn Ngang Cung
Người ngồi trong tù vá chiếc quần
Người đi tập trung dáng sừng sững
Trước, sau.. Người giữ chốt Chưởng Môn.
Phụ trách mục thơ châm biếm trên Báo Tự Do sau 1954: Đàn Ngang Cung
Báo giới, văn giới Miền Nam trước 30/4/1975 tôn xưng: Hà Chưởng Môn.
8- Tô Thùy Yên
Ai biết... Ta về,
Ai ra đón?!
Tưởng chết đâu trên Chiều Phá Tam Giang,
Còn chăng tiếng dế nơi bờ lạch,
Âm vọng Tàu Đêm ngỡ sóng xa..
Ngoài Trường Sa..
Đâu Hành Trường Sa...
Những bài thơ tiêu biểu: Ta Về; Chiều Trên Phá Tam Giang; Tàu Đêm..
Trường Sa Hành..
9- Nguyễn Xuân Hoàng
Bạn đã mang tiếng Kẻ Tà Đạo,
Cho Đi Trên Mây cũng chưa cao,
Hãy ngồi Trên Cỏ Ngôi Nhà Mái Đỏ,
Bất Cứ Lúc Nào...
Bụi, Rác,
Và thấy Đau! (*)
Tiểu thuyết, tập truyện, tùy bút có tính tự sự: Kẻ Tà Đạo; Người Đi Trên Mây; Ngôi Nhà Mái Đỏ, Bất Cứ Lúc Nào; Bụi, Rác; Ý Nghĩ Trên Cỏ..
(*) Lời nói cuối cùng (với Pnn) tại khu Nhà Dưỡng Lão San José mấy ngày trước khi mất, 13/9/2014: Đau quá!
10- Thảo Trường
Nghe Bụi Tre Gai Thầm Thì mười-bảy năm, (*)
Đào trăm Cái Hố,
Hốt vạn tấn phân, (**)
Một khoảng khắc nhập Cơn Sốt vỡ óc,
Thấy kiến Qua Cầu Lên Con Dốc.(**)
Tập truyện, các truyện ngắn tiêu biểu: Tiếng Thì Thầm Trong Bụi Tre Gai; Cái Hố; Cơn; Sốt; Qua Một Chiếc Cầu Lên Một Con Dốc.
(*;**;***): Tình cảnh “đào hố, hốt phân, sốt cao độ chỉ nhìn thấy kiến..” hiện thực trong 17 năm tù cộng sản 1975-1991 qua chữ viết THẬT của Thảo Trường.
11- Lệ Hằng
Quyết vì Tình Yêu cô liều Chết,
Cuối cùng nhảy hết Bản Tango
Như Nghề Làm Vua đâu phải dễ
Con Mắt không Tím, cũng lên Kinh!
Tiểu Thuyết: Chết Cho Tình Yêu; Kinh Tình Yêu; Bản Tango Cuối Cùng; Mắt Tím; Nghề Làm Vua
12- Trần Dạ Từ
Người Đi Qua Đời Tôi,
Rồi người đi trở lại,
Đêm khua khoắt Tỏ Tình
Có không lần Vĩnh cửu?!
Thi phẩm tiêu biểu: Tỏ Tình/Người Đi Qua Đời Tôi..
Tên thật: Lê Hà Vĩnh
#13 - Hoàng Dược Thảo
Nào cô Đào Nương tài sắc ơi
Phiếm Dị gây chi oán nghiệp đời?
Thì cứ Tiểu Thư nền nếp cũ
Sàigòn không hề Nhỏ nha cô!
Bút hiệu, mục phiếm luận trên báo SàigònNhỏ: Đào Nương - Phiếm Dị
Truyện ngắn: Tiểu Thư Con Gái Nhà Ai (1995)
