Thư Paris, Nguyễn thị Cỏ May
Ukraine : một cuộc chiến khác
Tới nay, quân đội Ukraine đã đẩy lui quân Nga ra khỏi những vùng bị tạm chiếm trong vừa qua, ra xa tới cả năm mươi km. Thành phố bắt đầu hoạt động trở lại, tuy chưa đầy đủ, chỉ mới năm ba mươi phần trăm. Đổ nát hãy còn ngổn ngang vì chưa kịp thu dọn.Nhưng đó là dấu hiệu cho thấy Poutine đã không chiếm được Ukraine như ông ta ước tính. Có người nói ngay từ buổi đầu Poutine đã thua và cái mất lớn nhứt của ông ta là uy tín của một vị lãnh tụ một đại cường nguyên tử. Theo nhà văn Nga Andreï Kourkov thì Poutine đã thật sự chết rồi về mặt chánh trị. Nhưng nay thì Poutine lại chết một lần nữa về mặt văn hóa. Poutine và Nga mất sạch ở Ukraine.
Hai nhà thơ
Một buổi sáng Nga chưa oanh tạc, thành phố Odessa yên tỉnh. Tuyết vừa tan. Pho tượng nhà thơ Alexandre Pouchkine (1799-1837) hiện rỏ trên nền trời trong xanh. Pouchkine là nhà thơ Nga đã phải rời bỏ Saint-Péterstrasbourg trốn xuống tận bờ biển Đen, sanh sống ở đây suốt sáu năm dài vì những lời thơ của ông xúc phạm tới Nga hoàng. Mà xưa nay, văn chương Nga vẫn thường nhằm công kích cấp lãnh đạo, từ thời quân chủ như vua chúa, qua thời cộng sản như Tổng Bí Thư đảng, Chánh trị Bộ, Trung ương đảng, … Dĩ nhiên, Pouchkine làm thơ bằng tiếng Pháp vì thuở đó, vua chúa, giới Quí tộc, giới Thượng luu Nga đều nói và viết tiếng Pháp. Tiếng Nga chỉ lưu hành trong lớp dân nhà quê của Nga mà thôi.Chính Napoléon đã làm cho người ta thấy tiếng Pháp tuyệt đẹp nhưng với dân Nga, ông là kẻ xâm lược. Nhà thơ Pouchkine giựt mình thức tỉnh khi nhận thấy mình nói và viết cùng thứ tiếng của kẻ xâm lược. Từ nay, ông bắt đầu nói và viết bằng thứ tiếng của chính ông. Tiếng Nga. Sau ông, trào luu văn học Nga bắt đầu. Nhưng thật trớ trêu khi tiếng Nga ở Ukraine ngày nay lại là tiếng nói của kẻ xâm lược. Và người Ukraine cũng bắt đầu thật sự giác ngộ. Họ trở về nói và viết bằng tiếng của mình. Tiếng Ukraine !Thật tội nghiệp khi thấy nhiều người đã phải cố gắng vận dụng tối đa số vốn từ ngữ bằng tiếng Ukraine để nói chuyện. Đối với họ, quả thật đây là cả một thứ địa chấn nội tâm. Nhưng đây thật sự là một nhu cầu để tách bạch họ là người Ukraine. Hoàn toàn không có gì liên hệ với Nga nữa.
Ở Ukraine giờ đây, sau những oanh kích, tấn công bằng súng đạn là cả một trận chiến cuồng nhiệt về văn hóa.
Từ khi Liên-xô sụp đổ, Ukraine trở thành quen thuộc với tiếng Nga trong đời sống hằng ngày, nhứt là ở các vùng Đông-Nam và chạy dài lên Đông-Bắc, dân chúng gần như chỉ nói tiếng Nga. Cả ông Tổng thống Zelensky vẫn cảm thấy thoải mái hơn khi nói chuyện bằng tiếng Nga. Tuy nhiên, còn vài thành phố và phần lớn ở nhà quê, dân chúng lại nói một thứ tiếng như tiếng địa phương, « surjik». Chữ « surjik » có nghĩa là một thứ bánh mì làm bằng nhiều thứ bột khác nhau và ngủ cốc, một thứ tiếng kết hợp tiếng Nga với thổ ngữ bằng văn phạm Ukraine. Một thứ tiếng «lai căng» ! Người Nga cho rằng đây chỉ là thứ tiếng nói của dân nhà quê.
Tiếng Nga cáo chung nhường chỗ cho tiếng Ukraine vì tự nó không diễn tả được tình cảm và bản sắc của người Ukraine. Sẽ không còn ai dùng tiếng Nga nữa. Cả trong gia đình mà trước đây tiếng Nga đã quá thông dụng. Mọi người, bất kỳ thuộc sắc tộc nào, đều nói và viết tiếng Ukraine, tiếng của Tarass Chevtchenko (1814-1861), nhà thơ lớn của Ukraine.
Ngoài tiếng nói, xứ sở còn là một linh hồn. Từ nay, các thư viện Ukraine xếp nhà thơ Pouchkine và sách vở tiếng Nga vào thể loại văn chương ngoại quốc. Tuổi trẻ sẽ lớn lên trên một đất nước hướng về Tây Âu, tuy chúng nó là người của Đông Âu. Người Nga hay Ukraine, giờ đây không còn quan trọng nữa vì cuộc chia tay thuộc diện thuần văn hóa.
Sau cách mạng Maidan, qui chế địa phương về tiếng Nga đã bị Quốc hội xóa bỏ gây ít nhiều ảnh hưởng khó khăn cho những vùng phía Nam và phía Đông Ukraine nơi tiếng Nga là ngôn ngữ chánh luu hành. Từ 2014, đời sống văn hóa Ukraine đã được Ukraine hóa. Luật pháp bắt buộc các cơ quan hành chánh phải dùng tiếng Ukraine là quốc ngữ. Báo chí, TV thay thế tiếng Nga bằng tiếng Ukraine. Trong trường học, tiếng Ukraine được dạy là tiếng mẹ đẻ, là quốc ngữ. Trẻ con đi học nói chuyện với nhau bằng tiếng Ukraine mặc dầu cha mẹ chúng nói tiếng Nga. Nhưng không ai cho đó là sự phân biệt đối sử vì nó hoàn toàn do sự đồng thuận vô cùng rộng rải, trên khắp cả nước, với nhiều chủng tộc và nhứt là tiếng Nga đã là thứ tiếng song hành với tiếng Ukraine suốt thời gian dài.
Trước diển tiến này, Poutine lấy làm căm tức vô cùng. Và điều này cũng là lý do để Poutine xua quân qua đánh chiếm Ukraine hôm 24/02 vừa qua. Nhưng chiến tranh đã chấp cánh cho nhà thơ Chevtchenko. Những người Ukraine nói tiếng Nga nay quay lại với tiếng Ukraine. Nhiều người vì mới nói tiếng Ukraine lần đầu tiên nên nói như người mới tập nói. Phản ứng chối bỏ tiếng Nga mạnh nhứt ở những người mà Poutine cho rằng ông tiến đánh Ukraine để giải phóng họ. Thế mà giải phóng ở đây không đem lại hệ quả nào khác hơn là làm cho người dân thấy bản sắc địa phương hiển lộ rỏ hơn trước kia. Poutine thường lên án Lê-nin đã khai sanh ra nước Ukraine chớ trước kia là đất nước của Nga. Nhưng nay chính Poutine làm cho dân Ukraine đứng lên chống lại ông giành độc lập. Phải chăng ông vừa đem lại cho Ukraine nền độc lập thật sự.
Nay Chevtchenko trở thành nhà thơ của học sinh vì tất cả đều học thuộc lòng thơ của ông ở nhà trường dạy. Ông còn là nhà lãnh đạo cuộc chiến ngôn ngữ và đã từng bước chiến thắng ngoạn mục.
Nhà văn Tiouttchev viết về Nga « Người ta không thể hiểu được Nga bằng lý trí ». Vì vậy mà Nga đã đánh mất tất cả ở Ukraine!
Nga sẽ mất tất cả. Sự mở mang ở Ukaine, hằng ngàn binh sĩ với hàng chục Tướng lãnh, vị thế cường quốc, … cho tới ngôn ngữ và văn hóa. Thị xã Ternopil đã hạ tượng nhà thơ Pouchkine, đã một thời từng là nhà thơ lớn của Ukraine, cho vào nghĩa địa những tượng đài của Nga. Trong thi ca Ukraine, người ta chỉ biết có Chevtchenko là nhà thơ lớn. Và tượng của ông được nhiều nơi dựng lên thay thế nhà thơ Pouchkine.
Mặt trận ngôn ngữ ở Ukraine nay đã lan tới Paris. Vài cửa hàng thực phẩm Nga, nơi lui tới của kiều dân Nga, bảng hiệu viết bằng tiếng Nga, liền được chủ tiệm viết lại bằng tiếng Ukraine.
Cái « thế giới Nga » mà Poutine từng ôm ấp nay đã tan biến mất. Như Liên-xô đã sụp đổ không kịp để lại vết tích. Dân bíelorusse bắt đầu trở lại nói tiếng của mình. Kazakhstan, Ouzbékista, Géorgie cũng đổi chữ viết, không nói tiếng Nga nữa.
Poutine lại thua thêm một trận nữa. Thua sát ván !
Đường sạch, Phố sạch
Tiếp theo cuộc chiến ngôn ngữ, Ukraine liền tiến hành chiến dịch « làm sạch đường phố ». Thị xã Kiev bắt đầu hạ tượng lịch sử Hũu nghị Nga-Ukraine chiếm một vị trí quan trọng Ngay trung tâm thành phố. Tượng làm bằng đồng cao 8m. Xe cần cẩu kéo tượng hạ xuống làm rơi cái đầu tượng người công nhân Nga. Ông Thị trưởng Vitali Klitschko thấy vậy vội tyên bố « Và đúng là điều mang ý nghĩa rất tượng trưng … cái đầu của công nhân Nga rơi xuống đất ».
Tượng hũu nghị ở trung tâm Kiev (AFP)
Tượng dựng năm 1982 dưới thời Liên-xô để tưởng niệm ngày thống nhứt Nga và Ukraine. Nay chánh quyền Ukraine xóa sạch vết tích cũ từ thời cộng sản, tức để nói lên chủ trương của Ukraine là dẹp cộng sản triệt để, chớ không chỉ đánh Poutine vì Poutine xua quân chiếm Ukraine hôm 24/02 vừa qua mà thôi. Còn một pho tượng loại này ở nơi khác cũng sẽ được dẹp sạch trong ít ngày tới.
Vẫn theo ông Thị trưởng Kiev, 60 bức tượng khác nữa ở rải rác nhiều nơi sẽ được phá bỏ hết. Ngoài ra, có 460 đường phố cũng sẽ được đổi tên lại theo lịch sử Ukraine. Theo chiến dịch bài trừ cộng sản, các nơi có tượng Lê-nin đều cho hạ bệ, đem dẹp vào nghĩa địa danh nhân cộng sản, thành phố mang tên cộng sản được đổi tên lại theo tên cũ trước năm 1917.
- đánh mạnh để hạ Poutine
Nhưng trong lúc đó, Giam đốc tình báo của Ukraine, hôm thứ sáu 13/05 vừa qua, cho rằng Ukraine vẫn trong khả năng thắng Nga trước cuối năm. Qua hôm sau, ông Jens Stoltenberg, Tổng Thư ký Otan, nhận định Ukraine « có thể thắng » vì cuộc chiến « không diển ra » như Moscou đã tiên liệu trước kia.
Trên thực tế chiến trường, nay sau hơn 80 ngày đánh nhau, quân Nga chưa hoàn toàn kiểm soát được một thành phố nào quan trọng hết cả. Ở Marioupol, phía Đông-Nam Ukraine, quân đội Ukraine vẫn cố thủ trong xưởng thép Azovstal và nay đã đẩy lui quân Nga, xưởng thép đã hoạt động lại một phần.
Về tương lai chiến cuộc Ukraine, Tướng Ben Hodges, cựu Chỉ huy trưởng lực lượng Mỹ ở Otan, dự đoán Ukraine sẽ chiếm lại trọn đất nước trước mùa thu vì tới «tháng 9, quân Nga sẽ mất tinh thấn do đã nổ lực tối đa mà không đạt được mục tiêu. Quân Ukraine không chỉ ngăn chận được quân Nga mà còn tấn công để chiếm lại Ukraine theo biên giới củ của nó».
Cả thế giới đều thương và ủng hộ Ukraine. Chẳng lẽ Ngọc Hòang Thượng Đế không ngó lại một đất nước bị tàn phá chỉ vì tham vọng của một tên bịnh hoạn !
Nguyễn thị Cỏ May
