Giám định tâm thần
Thi Phương
Mặc dù chúng ta đã sống qua trong một thời dồn dập biến cố, ngày nào cũng có chuyện, nhưng đặc biệt ngày 16-1-2017 có thể được kể đến là một ngày lịch sử. Bác sĩ đặc biệt của Tòa Bạch Ốc, Ronny Jackson, đã họp báo công bố kết quả giám định sức khỏe của Tồng thống Donald Trump. Và lương y như từ mẫu: ông bác sĩ đã làm cho cả đất nước reo mừng! Sức khỏe của tổng thống phi thường – phi thường như con người của ông, một “thiên tài rất ổn định”. Nhất là về tâm thần là mặt người ta quan tâm rất nhiều. Ông hoàn toàn đủ điều kiện tâm thần để lãnh đạo đất nước, không cần có trắc nghiệm gì thêm về tâm thần, theo ông bác sĩ Jackson này. Mà bác sĩ đã nói, thông thường người ta phải tin. Họ có phải như những người dân cử tại lưỡng viện đâu. Trừ phi họ cũng bị “chính trị hóa”, hay vì miếng cơm manh áo, hay công ăn việc làm!
Sự quan tâm của nhân loại nói chung và dân chúng Mỹ nói riêng đối với sức khỏe của Tổng thống Trump cũng là điều hợp lý hợp tình. Chúng ta đang sống trong thời buổi y tế đại chúng, cho dù nước Mỹ có chậm đại chúng hóa so với những nước văn minh, tiến bộ khác. Sức khỏe ai cũng quan trọng, phải lo. Huống chi sức khỏe của tổng thống. Có sức (khỏe) mới vực được đạo. Và đây không phải là chuyện sức khỏe bình thường như huyết áp, mỡ trong máu, hay mũi bị nhiễm độc. Từ bao lâu nay, người theo ông Trump, người chống ông đều lo ngại về sức khỏe tâm thần của ông, chỉ có người nói ra (ông này điên), người không nói ra. Giới quan sát chính trị, giới y khoa chuyên ngành tâm thần, giới chính khách và cả người thường… đều đứng ngồi không yên. Bởi vì nếu ông có vấn đê tâm thần, thì đúng là không chỉ nguy hiểm cho ông mà còn cho cả đất nước, cho cả nhân loại. Người ta sợ ông bấm bậy bấm bạ. Bởi thế mà báo cáo giám định sức khỏe của bác sĩ Jackson, vốn là một đề đốc Hải Quân, nay là bác sĩ của Quân y viện Walter Reed Hospital chuyên chăm sóc tổng thống, đã được đón nhận cẩn thận.
Bác sĩ Jackson dành cả một tiếng đồng hồ để nói chuyện với giới truyền thông “fake news” tại Tòa Bạch Ốc về sức khỏe của tổng thống. Rõ rệt ông rất hiểu chuyện ông làm và những gì ông nói. Câu chuyện ông kể ra có khi nghe ly kỳ, nhưng tựu trung là tổng thống, theo ông, muốn phơi bày tất cả về hiện trạng sức khỏe của mình – kể cả tâm thần. Và ông Trump nay 71 tuổi, nhưng sức khỏe tuyệt diệu, khó tin, cho dù ăn uống thì chỉ có fast food (McDonald) và Diet Coke, và ngủ ít, tập thể dục hay vận động thì không. Ông ca tụng sức khỏe của Tồng thống Trump, tấm tắc ca tổng thống có “good genes”, trắc nghiệm về năng lực nhận thức của ông “tốt quá mức” (exceedingly well), và sức khỏe tim mạch của ông “excellent”. Ông Jackson cũng kể lại trước khi ra họp báo, ông có gặp ông Trump, và ông Trump thúc giục ông “trả lời tất cả những câu hỏi” giới truyền thông đặt ra. Và ông Jackson đã không phụ lòng trông đợi, đã “nói thật, nói thẳng, nói hết” về báo cáo sức khỏe của ông Trump.
Bác sĩ nói ông Trump, cao 6 foot 3 inches (tức 1.9 mét), nặng đến 239 pounds (107 kí), cần ăn uống dinh dưỡng hơn và vận động nhiều hơn (bác sĩ còn nói sẽ nói với bà Melania Trump chăm sóc miếng ăn miếng uống, nhắc nhở ông Trump đi đứng nhiều hơn), nhưng nhờ giống di truyền (genetics) cho nên ông Trump giữ được sức khỏe phi thường như thế. Theo nhận xét của báo chí tại họp báo này, ông Jackson ưa dùng chữ “excellent” để mô tả sức khỏe của ông Trump. Nhất là khi nói về sức khỏe tim mạch của tổng thống. Đáng để ý là cuộc trắc nghiệm về khả năng nhận thức (cognitive health exam) mà chính Tổng thống Trump đã yêu cầu cho bằng được. Có lẽ vì ông muốn đáp lại dư luận ngày ngày râm ran về tâm thần của ông - nhất là sau khi cuốn sách “Fire and Fury” ra đời trích dẫn lời của chính những người cộng sự thân cận của ông, họ cho rằng ông tính khí bất thường như con nít và có vấn đề tâm thần khi xét những gì ông tweet hay nói hàng ngày (Crooked Hillary, fake news, desperate Democrats…). Cũng có thể ông tự tin và háo thắng, từng cho mình có chỉ số I.Q. hơn người, và nay nghĩ rằng tâm thần của mình cũng hơn người. Ông bác sĩ hoan hỉ nói: “Tôi tuyệt đối không có lo lắng gì về khả năng nhận thức của ông”. Ông Trump đã đạt được điểm 30/30 trong Trắc nghiệm Đánh giá Nhận thức Montreal (Montreal Cognitive Assessment Test). Có 30 câu hỏi, ông Trump đúng cả 30 câu. Khả năng nhận thức cho thấy sự tập trung, am hiểu, phân tích và tìm ra câu trả lời cho những câu hỏi thường là “mẹo”. Trump hay nói lên suy nghĩ của mình, và bác sĩ “không thấy có lý do gì để nghĩ rằng Tồng thống có bất cứ vấn đề gì trong quá trình suy nghĩ của ông”. Thậm chí, ông Jackson còn nói “Ông có giống di truyền tốt không tưởng được, chính là Thượng Đế đã tạo ra ông như thế”. Ông còn cho rằng nếu ăn uống lành mạnh hơn trong 20 năm qua, cứ như thế, ông Trump có thể sống đến 200 tuổi!
Ca đến thế là cùng! Kết luận: Ông Trump “absolutely fir for duty”. Ông tuyệt đối đủ điều kiện để phục vụ đất nước không chi trong thời gian còn lại của nhiệm kỳ này mà còn trong nhiệm kỳ tới nếu cử tri bạch chủng siêu đẳng còn hung.
Ông Ronny Jackson, theo những người biết chuyện, đáng được thưởng công. Nên đề cử ông làm Bộ trưởng Y tế và Dịch vụ Xã hội là chiếc ghế đang bỏ trống. Cũng nên!
Chỉ có điều ông làm lộ liễu quá, thái quá, cho nên người ta đặt vấn đề. Bởi vì một người tuổi đã 71, ăn ngủ không điều độ (mỗi đêm chỉ ngủ 4 tiếng, trước khi ngủ thì coi TV, bừng mắt dậy mắt nhắm mắt mở thì tweet), lại không vận động gì cả, thì sự bất trắc nhiều hơn là sự lạc quan, thế nhưng những lời khuyên cần thiết chúng ta không được nghe ông bac sĩ nói tới. Cách nói của ông có phần nào tắc trách, bởi vì nếu người già mà tin ông, hay ngộ nhận, cứ sống theo cách của ông Trump, thí đúng là chỉ có chết “sớm”.
Ít nhất, bác sĩ Sanjay Gupta, chuyên về khoa giải phậu não bộ và phụ trách y học cho CNN, đã khẳng định ông Trump có bệnh về tim. Ông lý luận rằng từ năm 2009, ông Trump đã có mỡ trong máu (cholesterol) và calcium trong mạch máu. Khi thử lại vừa qua, các con số về mỡ và calcium đã tăng đáng kể so với chín năm trước. Bác sĩ Gupta đã gọi điện thoại cho bác sĩ Jackson, và Jackson đã nhìn nhận “không nêu bật vấn đề này trong báo cáo. Hai bác sĩ đã đồng tình rằng ông Trump có vấn đề về tim, và cần tăng liều thuốc statin trị cholesterol cho ông cùng khuyên ông phải thay đổi cách ăn uống và tăng vận động – năm sau khám tiếp!
Chẳng những thế, người ta đang nói tới sự “bùng nổ” của phong trào “girther”. Girther, không phải birther. Phong trào birther tám năm trước đây do chính ông Trump tạo ra để hạch hỏi về sinh quán của Tổng thống Barack Obama. Cho đến nay, không ít người da trắng vẫn còn muốn đeo duổi chuyện tìm hiểu xem ông Obama sinh ra ở đâu. Girth là vòng bụng. Phong trào “girther” là của những người nghi ngờ bụng dạ của ông Trump vì thấy nó lớn quá, và cho rằng ông có vấn đề về “obesity” mà bác sĩ đã lơ đi, vì con số trọng lượng và chiều cao của ông có thể đã bị xê xích “linh hoạt” ngoài tầm cua người mang bệnh. Người ta nói chiều cao của ông không thể đến mức đó, vì chỉ sáu năm trước ông thấp hơn mức đó cả một inch. Và từ đó đến nay ông chỉ có thể thấp hơn, chẳng thể nào cao hơn được. Mà nếu ông chỉ là 6 foot 2 inches hay thấp hơn nữa, thì chiều cao đó, trọng lượng đó đã đủ đưa ông vào hàng ngũ obesity! Có đến hơn 56.000 người tham gia phong trào “girther” này, họ đưa ra thách thức ông Trump đo lại chiều cao ở một nơi “trung lập”, và cân lại - tốn bao nhiêu họ cũng chịu. Có một bà nói rằng nếu ông Trump cao 6 foot 3 inches, bà sẽ chịu mất $130.000 bỏ vào một quĩ cho trẻ bị ung thư – tương đương số tiến ông Trump bỏ ra cho một nữ diễn viên phim nhục dục để mua sự im lặng của “người bạn” này.
Người ta cũng nói cái “cognitive health test” này không hẳn là tất cả. Theo ghi nhận của một nhà báo của hãng Reuters, “Trắc nghiệm về khả năng ghi nhận được xem là một công cụ xem xét tốt về sự suy yếu tâm thần nơi một người vẫn được xem là lành mạnh”. Trắc nghiệm về nhận thức này tìm kiếm những dấu hiệu suy yếu nhẹ về nhận thức và/hay là căn bệnh mất trí nhớ. Những câu hỏi mẫu về trắc nghiệm Montreal này bao gồm chuyện nhắc lại một loạt số theo thứ tự vừa tới vừa lui và nhớ một danh sách nhũng chữ thông thường. Người được trắc nghiệm phải xác định tên một số thú, vẽ một mặt đồng hồ, ghi vào trên mặt đó tất cả các con số định giờ và vẽ kim chỉ giờ và phút theo một giờ giấc nào đó (ví dụ 8 giờ 17 phút). Cái test này mất khoảng 10 phút. Nói chung, người có trí nhớ tốt hay trung bình có thể quên một trong năm chữ có thể vẫn được xem bình thường. Bác sỉ James Masttrianni thuộc Bệnh viện của trường y khoa Đại học Chicago cũng xác nhận trong bệnh viện cũa ông người ta thường dùng phưong pháp này để xác định xem bệnh nhân có dấu hiệu bị suy yếu khả năng nhận thức hay không. Nếu kết quả xấu, thông thường người ta sẽ tiếp tục các trắc nghiệm khác.
Theo bác sĩ Ronald Petersen, chuyên khoa Alzheimer tại Mayo Clinic ở Rochester, Minnesota, kết quả trắc nghiệm này “có ích” nhưng “chưa kết luận được”. Ông nói ông không thể bình luận gì cụ thể về năng lực nhận thức của tổng thống. Theo bác sĩ Jackson, trắc nghiệm không đánh giá múc độ lành mạnh trong tâm lý của tổng thống, ông Trump không có một khán nghiệm đánh giá tâm thần học. Bài báo của Reuters cũng nêu ý kiến của Hiêp hội Alzheimer, không có trắc nghiệm đơn lẻ nào có thể chứng minh một người có Alzheimer hay không. Chẩn đoán nhằm kết luận này phải bao gồm sự đánh giá đầy đủ tất cả những nguyên nhân có thể có.
Theo CNN giải thích về cognitive test này, thử nghiệm 30 điểm này mất khoảng 10 phút, yêu cầu đương sự hoàn thành một số câu hỏi liên quan đến trí nhớ và tâm thần. Đương sự sẽ vẽ một đường giữa một số và một chữ cái theo thứ tự tăng dần để kiểm tra kỹ năng kiến tạo nhãn thị (visuoconstructional). Người này cũng sẽ vẽ một đồng hồ và đặt các con số vào đó, và vẽ một khối lập phương. Họ được thử nghiệm trong việc nói tên và được yêu cầu đưa ra tên của động vật được rút ra trên một trang thử nghiệm. Ngoài ra, có một bài trắc nghiệm trí nhớ, bác sĩ đọc một danh sách năm từ với nhịp độ một từ một giây và đương sự được yêu cầu ghi nhớ càng nhiều từ càng tốt theo bất kỳ thứ tự nào. Bác sĩ và thí sinh lặp lại bài kiểm tra một lần nữa. Sau đó, bác sĩ sẽ cho biết rằng họ sẽ được hỏi về các từ này khi kết thúc trắc nghiệm. Tiếp theo, trắc nghiệm xem xét khả năng tập trung của đương sự. Bác sĩ sẽ nói một số con số và bệnh nhân được yêu cầu lập lại theo thứ tự mà họ nghe thấy. Sau đó, bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân lặp đi lặp lại một bộ số khác. Người kiểm tra sẽ đọc danh sách các chữ cái và mỗi lần họ nói chữ A, bệnh nhân sẽ đụng một lần. Kỹ năng toán học của bệnh nhân cũng được thử thách, họ được yêu cầu tính bằng cách trừ bảy từ 100 và giữ lại trừ bảy cho đến khi bác sĩ bảo họ dừng lại. Sự lặp lại câu nói là kỹ năng tiếp theo được kiểm tra. Người giám sát sẽ đọc một câu và đương sự phải lặp lại. Nói năng trôi chảy cũng được kiểm tra. Bác sĩ yêu cầu đương sự nói càng nhiều càng tốt bắt đầu bằng một chữ do bác sĩ cung cấp. Tóm tắt ý nghĩ sau đó được kiểm tra bởi bác sĩ, bác sĩ sẽ yêu cầu thân chủ giải thích những gì một cặp nhất định của từ có điểm chung. Ví dụ, thân chủ có thể được hỏi một trái chuối và quả cam có điểm gì chung. Cuối cùng, việc hồi tưởng được kiểm tra, bác sĩ quay trở lại danh sách những từ mà họ nói trong kiểm tra trí nhớ và đương sự được yêu cầu nhớ càng nhiều từ càng tốt.
Vấn đề là người ta có tâm thần hay không, có điên hay không, không thể được trắc nghiệm và kết luận dễ dàng theo cách dễ dàng này. Người ta ước tính rằng ở nước Mỹ, cứ sáu người lại có một người tâm thần bất ổn. Ở người già, trên 70, cứ bốn người lại có một người tâm thần bất an. Ngành y khoa tâm thần đã phần nào bất lực vì không đủ thầy, không đủ thuốc và không đủ bảo hiểm. Định nghĩa này càng lúc càng khó cho dù quan sát thì dễ. Ví dụ như người ta nói ở châu Âu, nhiều người dân tộc chủ nghĩa da trắng đang phát điên giống như người Mỹ. Bởi vậy mà ông Putin và Osama Bin Laden khoái.
Uy tín của bác sĩ Jackson đang ở vào thời điểm bị thử thách. Trước khi cho tổng thống làm trắc nghiệm nhận thức này, ông đã nhận được một lá thư khẩn của những chuyên gia tâm thần học nói rằng họ đang “ngày càng thêm lo ngại là tổng thống đang bị thử thách quyết liệt về sức khỏe tâm thần” và họ yêu cầu bác sĩ Jackson phải trắc nghiệm ông Trump về mặt mất trí (amnesia). Những vấn đề những chuyên gia này nêu lên là cách ông ăn nói lắp bắp, lúng túng, không đầu không đuôi, bừa bãi, cường điệu, bốc đồng, lập đi lập lại; cách ông ghi nhận sự việc, phản ứng (ông thường lặp đi lặp lại ý đã nói rồi; khó khăn trong việc đọc, lắng nghe và hiểu; khả năng nhận thức, phân tích và thẩm lượng hỗn loạn). Thăm dò dư luận cũng cho thấy gần 60% người được hỏi cho rằng họ quan ngại về năng lực tâm thần (mental fitness) của tổng thống và cho rằng nên có một khán nghiệm qui mô. Khán nghiệm này không thể chỉ đơn giản 10 phút.
Vì những lý do tế nhị, ông Jackson hiểu rằng một giám định tâm thần tổng thống là ngoài quyền hạn của ông. Gông ngoài đường, đừng mang vào cổ. Ông cũng phải hiểu dân tâm đang bất ổn, bất an như thế nào. Cho nên, ông chỉ làm sơ một “cognitive assessment test” cho có. Chẳng ai trách ông được – cho đến khi… Chẳng ai bắt ông đưa ra những đánh giá có tính “lèo lái dư luận” (misleading) như thế. Ông nói ông đã theo dõi tống thống trong cả năm qua cho nên dư hiểu tình trạng sức khỏe “tuyệt vời” của tồng thống. Nếu ông thực sự đã theo dõi như ông nói, ông phải biết những vấn đề đang nổi cộm. Ông phải thấy cái chuyện tweet hàng ngày này là không có trí tuệ chút nào cả. Ông phải có những lời khuyên của một “bà mẹ hiền”.
Ông Jackson hẳn phải lắc đầu:ông Trump sau khi nồ ra vụ tai tiếng vì “Fire and Fury” đã tweet: “Tôi vẫn hơn người ở hai điểm: ổn định tâm thần và thông minh xuất chúng… Từ lâu tôi đã là một thiên tài rất ổn định”. Nhưng câu này chỉ có thể nghe được từ Hoài Linh hay Chí Tài mà thôi. Ngày thứ năm 18-1, sau khi lấy cognitive test, ông Trump còn lên “võ đài”, chê những tổng thống trước đây, từ Bill Clinton đến George W. Bush và Barack Obama, đã thúc thủ, bất lực trước một Bắc Triều Tiên không kiểm soát được. “Tôi đồ chừng rằng tất cả những ông này đều nhận thức được họ sẽ phải để lại cho một ông tổng thống có điểm cao nhất trong trắc nghiệm. Tôi có thề nói gì với quí vị đây? “ (I guess they all realized they’re going to have to leave it to a president that scored the highest on tests. What can I tell you?”).
Dường như Trump không biết gì cả chuyên đang xảy ra đáng khích lệ nhưng chẳng phải nhờ ông “cứng” với Bình Nhưỡng: Bắc và Nam Triều tiên nay chung một phái đoàn tham dự Thế vận hội Mùa đông vào giữa tháng tới tại một thành phố của NTT. Và ông Kim Jong-un nói “Trump là già điên, thằng ngu” (Tôi chẳng điên, chẳng ngu như thế).
Lẽ ra ông Jackson phải nói với tổng thống một lời khuyên chân thực: “Ở tuổi ngài, đa sự, đa lự. Vô sự, tiểu thần tiên. Ba vạn sáu ngàn ngày là mấy… Thôi công đâu vác lấy sự đời”. Ông Trump còn thiếu gì chuyện phải lo. Ông chẳng biết lo, chửa chán ru mà quấy mãi sao?
Thi Phương
(*) ông bác sĩ riêng của tòa Bạch ốc Jackson với biệt tài “ca” rất hay này đã được tổng thống Biden cho nghĩ việc từ ngày 15 tháng 2, 2021.
